راوی ریور فرنٹ اربن ڈویلپمنٹ منصوبہ: لاہوریاں کیتے منڈلیندے ہوئے آبی و ماحولیاتی بحران دا موزوں حل

قیام پاکستان دے بعد توں ملک دے مختلف علاقیں اچ ترقی دا سفر جاری اے تاں جو غیر توازن اتے مرتکز ترقی توں ٻہوں سارے مسئلے وی پیدا تھئن اتے سارا کجھ پہلے توں آباد وݙے شہراں دا مقدر بݨݨ نال چھوٹے شہر چھوٹے ہی رہ ڳئن بلکہ انہاں دی ترقی دی بجائے وڳاڑ زیادہ پیدا تھئے جیں دا نتیجہ اے نکلیے جو چھوٹے شہراں اتے دیہاتاں توں لوکاں انہاں وݙے آباد شہراں دے پاسے نقل مکانی شروع کرݙتی ‘آبادی ودھدی ڳئی جیں پاروں وݙے شہراں تے ٻوجھ ودھ ڳیا ‘لوکاں سارے بنیادی سہولتاں جیں اچ علاج معالجہ کیتے ہسپتال‘چنڳی بنیادی تعلیم‘ اعلی تعلیم‘روزگار دے بہتر حصول دے ودھ موقع شہراں اچ ہووݨ پاروں شہراں دے پاسے نقل مکانی شروع کر ݙتی جیں توں انہاں وݙے شہراں اچ ٹریفک‘انتظامی امور‘ٹیکنالوجی‘ وسائل، نقل و حمل اتے ماحولیاتی تبدیلی دے چیلنجاں دا سامݨا ک??ݨا پوندا پئے‘ایہو حال صوبائی دارالحکومت لاہور دا تھیا ‘ہک ویلھے اچ لاہور باغاں تے پھلاں دا شہر اکھویندا ہئی جیں دا سوہݨپ تے حسن ایں شہر کوں ٻیا سوہݨا کریندا ہئی ‘لوک نلکیں دا مٹھا ??اݨ?? پیندے ہن ‘آلودگی دا کوئی تصور نہ ہئی‘لیکن ہݨ آلودگی خطرناک سطح تئیں کھنڈ ڳئی اے ‘??اݨ?? دی سطح ٻہوں تلے آڳئی اے ،صوبائی دارالحکومت لاہور کوں انتظامی امور‘ٹیکنالوجی‘ وسائل، نقل و حمل اتے ماحولیاتی تبدیلی دے چیلنجاں دا سامݨا اے‘اتنے وݙے شہر دے انتظامی معاملات کوں چلاوݨ وی سوکھا کائنی رہیا ‘ انہاں پیش آندے مسئلیں دے حل کیتے موجودہ حکومت راوی ریور فرنٹ اربن ڈویلپمنٹ (آر آر ایف یو ڈی) پروجیکٹ دا آغا ز کیتے

نواں پاکستان” تعمیر کرݨ دے وزیر اعظم عمران خان دے ویژن دے تحت شروع کیتا ونڄݨ آلا راوری ریور فرنٹ اربن ڈویلپمنٹ (آرآر ایف یو ڈی)منصوبہ  دی تکمیل نہ صرف لاہوریاں کیتے ??اݨ?? دی کمی دے ودھدے بحران‘ آلودگی کوں روکݨ کیتے مددگار ثابت تھیسی بلکہ46 کلو میٹر تے محیط ایں منصوبہ دی تکمیل توں عوام کوں آلودگی توں پاک‘صاف اتے جدید شہراں وانڳوں ساریاں جدید سہولتاں وی مل ویسن ۔راوی سائفن توں ہڈیارہ تئیں 46 کلو میٹر لمبی جھیل، سڑکاں دا ڄال اتے 12 نویں ہائی ٹیک شہراں دی تعمیر ایں منصوبے دی اہم خصوصیات ہوسن ‘ ایں شاندار منصوبہ توں دریائے راوی جیڑھا سک تے ہک گندے نالے دے شکل اختیار کرڳئے ، کوں ول ہک دریا دی شکل مل ویسی ۔ پچھلیاں حکومتاں وی ایں منصوبے دا تصور ضرور کیتا ہئی لیلکن اے ٻہوں وݙا منصوبہ ہئی اوں ویلھے دی حکومت ایندے تے آوݨ آلے خرچے دی وجہ توں اینکوں شروع کرݨ دی ہمت نہ کرسڳی ۔اے پاکستان دا ساریں توں وݙا پراجیکٹ اے تے اے ہک ٻہوں وݙا چیلنج اے جیں کوں وزیر اعظم عمران خان دی قیادت اچ حکومت قبول کیتے ‘سابق ایں پراجیکٹ نال معاشی سرگرمیاں تکھیے تھیسن تے روزگار دے نویں مواقع ملسن تے مقامی صنعتاں کوں ودھارا تھیسی ۔

وزیر اعظم عمران خان جیڑھے جو چیلنجاں کوں قبول کرݨ دے حوالے نال سنڄاتے ویندن انہاں ایں منصوبے کوں ایں عزم دے نال شہر لاہور دی ونڄی ہوئی شان تے ملک دے ݙوجھے ساریں توں وݙے شہر لاہور کیتے بہتر ماحول کیتے اتے ??اݨ?? دی دستیابی کوں یقینی بݨایا ویسی ایں منصوبے کوں شروع کیتے ۔وزیر اعظم عمران خان راوی ریور اربن پراجیکٹ (آر آریو ڈی پی) دے افتتاح دے موقع تے آکھیا ہئی جو”عظیم  خیالات دے ذریعے ہی عظیم قوم تشکیل ݙتی ونڄ سڳدی اے “کجھ وݙا کم کرݨ کیتے کجھ وݙے خواب ݙیکھݨے پوندن “۔انہاں آکھیے جو راوی ریور فرنٹ پروجیکٹ دا اجراء وی ایں عظیم خیالات اتے عملی اقدامات دے سلسلے دی ہی کڑی اے جیڑھے جو گزریل ݙو سالاں توں کامیاب جوان پروگرام، صحت انصاف کارڈ،  بلین ٹری  منصوبہ‘ پناہ گاہواں اتے نواں پاکستان ہاؤسنگ دی شکل اچ شروع کیتے ڳئن ۔وزیر اعظم عمران خان آکھیے جو “لوک میں توں پچھدن جو نواں پاکستان کتھاں اے ؟ انھاں کوں  راوی ریور فرنٹ جیہے منصوبیں اچ نویں پاکستان دا ظہور ݙیکھݨ کیتے چاہیدے ”۔ منصوبے اچ دلچسپی گھندے ہوئیں ایں منصوبے کوں توڑ پڄاوݨ کیتے وزیر اعظم عمران خان مختلف عہدیداراں اتے سرمایہ کاراں نال ملاقاتاں کیتیاں کیوں جو او ایں منصوبے نال جڑیے وݙے پیمانے تے معاشی سرگرمیاں دا ادراک رکھیندے ہن ۔

صوبائی وزیر ہاؤسنگ میاں م??مو?? الرشید آکھیے جو راوی ریور فرنٹ منصوبہ ھک سنگ میل ثابت تھیسی ۔ جیں تون ماحولیاتی تحفظ حاصل تھیسی ۔انہاں آکھیے جو 46 کلومیٹر لمبی جھیل دی تعمیر نال گھریلو اتے صنعتی کچرے نال بھریا ہویا راوی دریا صاف تھی ویسی اتے لاہور دے رہائشیاں دی ??اݨ?? دی ضرورت پوری تھیسی ، انہاں مزید آکھیے جو ??اݨ?? دے ٹری??من?? پلانٹس نال لاہوریاں دی ضرورت کوں پورا کرݨ کیتے 2.4 بلین لیٹر صاف ??اݨ??  میسر آسی ۔صوبائی وزیر آکھیے جو آر آر ایف یو ڈی منصوبہ نویں پاکستان دی تعمیر بارے وزیر اعظم عمران خان دے ویژن دی عکاسی اتے پی ٹی آئی حکومت ولوں عوام نال کیتے ڳئے ہک وعدے دی تکمیل اے۔ انہاں آکھیے جو راوی ریور فرنٹ دے پہلے مرحلے اچ 46 کلومیٹر دے رقبے تے محیط ھک جھیل،  گندے ??اݨ?? دی صفائی دے 6 پلانٹ،3 بیراج اتے جنگل پہلے ترائے سالاں اچ تیار کیتے ویسن ۔ ماہرین دا خیال اے جو آندے کجھ سالاں اچ ،لاہوریاں کوں صاف ??اݨ?? دے شدید بحران دا سامݨا ک??ݨا پئے سڳدے کیوں جو صنعتی کھنڈ دی وجہ توں زیر زمین ??اݨ?? دی سطح ٻہوں تلے چلی ڳی اے اتے صنعتاں دا گندا ??اݨ??  زمینی ??اݨ?? کوں خراب کریندا پئے ۔ کݙاہیں دریائے راوی زیرزمین ??اݨ?? دی ری چارجنگ اچ ساریں توں وݙا معاون ہئی لیکن سندھ طاس معاہدے دے بعد ایندا ??اݨ?? بھارت دے حصہ اچ ونڄݨ دے بعد ، اے دریاگندے ??اݨ?? دے نالے اچ بدل ڳئے ۔ اے پی ٹی آئی حکومت دا ہی طرہ امتیاز اے جومقامی شہریاں کوں صاف ??اݨ?? دی فراہمی اتے ماحولیاتی آلودگی توں بچاوݨ کیتے ہک شاندار منصوبہ شروع کیتے ۔

چیئرمین راوی اربن ڈویلپمنٹ اتھارٹی (روڈا)، راشد عزیزآکھیے جو ایں طرح دے میگا پراجیکٹ کوں انجام ݙیوݨ ہک مہم جوئی وانڳوں اے تے اے لاہور شہر کوں صاف ??اݨ?? تے صاف ماحول ݙیوݨ کیتے ہک نہایت ہی اہمیت دا حامل منصوبہ اے۔ انہاں آکھیے جو شہر لاہور کوں ??اݨ?? دی شدید قلت دا سامݨا تھی سڳدے کیوں جو موجودہ وسائل تکھیے ختم تھیندے پئن ‘زیر زمین ??اݨ?? 50 فیصد تئیں تلے آڳئے تے آندے ترائے توں چار سالاں دے بعد لاہور دے شہریاں کوں زمینی ??اݨ?? دے سنگین مسائل پیدا تھیسن ۔ ‘انہاں آکھیے جو لاہور کوں آلودگی، سموگ، صاف ??اݨ?? دی کمی، سیوریج دا فرسودہ نظام جیہے مسئلیں دا سامݨاں اے جیں کیتے وݙی منصوبہ بندی دی لوڑھ اے ،راوی ریور فرنٹ منصوبہ انہاں چیلنجاں نال ٹمٹݨ دا ہکو حل اے ۔ راشد عزیز آکھیے جو 46 کلومیٹر ریور لائن دنیا دا ساریں توں وݙا واٹر فرنٹ ہوسی جیڑھا جو لاہور کوں ݙو ارب لیٹر صاف ??اݨ?? ݙیسی ، جیڑھا شہر دی گھٹ توں گھٹ 50 فیصد ??اݨ?? دی طلب کوں پورا کریسی ۔ انہاں مزید آکھیے جو ایجھے منصوبے شروع کرݨ ٻہوں وݙا چیلنج اے مگر وزیراعظم عمران کان وݙے تے ناممکن چیلنج نال نبݨݨ دی صلاحیت رکھیندن تے انہاں دا غیر متزلزل عزم انہاں کوں منصوبے کوں کامیاب کرݨ اچ مدد ݙیسی ۔

لاہور ڈویلپمنٹ اتھارٹی (ایل ڈی اے) دے وائس چیئرمین ایس ایم۔ عمران آکھیے جو ایں منصوبے دے تحت تیار کیتی ونڄݨ آلی جھیل شہر دے زمینی ??اݨ?? کوں ول صاف کرݨ اچ ٻہوں مددگار ثابت تھیوݨ دے نال نال ماحولیاتی تبدیلی دے منفی اثرات توں بچݨ اچ وی فیدہ ݙیسی ، انہاں آکھیے جو اساں ??اݨ?? دے بغیر نی رہ سڳدے تے ??اݨ?? دی سطح تلے ویندی پئی اے اساکوں اینکوں محفوظ ک??ݨا ہوسی جے اساں ایں تے کوئی منصوبے شروع نی کریندے تاں آندے ݙینھاں اچ شہر کوں ??اݨ?? دی گھٹکی دا سامݨاں ک??ݨا پوسی انہاں آکھیے جو ضلعی انتظامیہ واٹر ٹری??من?? پلانٹ لیندی پئی اے جیڑھا جو راوی ریور منصوبے دا ہی حصہ ہن تے ایندا مقصد  ??اݨ?? کوں صاف کرتے دریا اچ پاوݨ تے ایندے نال جڑی جھیل کوں پُر کرݨ اے ۔ انہاں آکھیے جو ری سائیکل شدہ ??اݨ?? زراعت دے شعبے اچ استعمال کیتے وی فیدہ ݙیسی، اے لمبی جھیل نیڑے علاقیں کوں وی سیراب کریسی تے ایں منصوبے دے تحت لکھاں ایکڑ زمین کوں بنجر تھیوݨ توں بچایا ونڄ سڳدے ، انہاں وزیر اعظم عمران خان دے ایں اقدام دی تعریف کریندے ہوئیں آکھیے جو منصوبہ آب و ہوا دی تبدیلی متعلق انہاں دے وژن دے عین مطابق  اے ، انہاں آکھیے جو اعلی معیار دی تعمیرات کوں سامݨے رکھیندے ہوئیں ہک نواں راوی سٹی تعمیر کیتا ویندا پئے جتھاں ساریاں بنیادی سہولتاں ملسن ۔

لاہور چیمبر آف کامرس اینڈ انڈسٹری (ایل سی سی آئی) دے نائب صدر طارق م??مو?? چوہدری آکھیے جو راوی ریور منصوبہ ھک قابل عمل منصوبہ اے ‘دریائے راوی دی جاہ تے 46 کلو میٹر لمبی جھیل دے قیام نال زیرزمین ??اݨ?? دی سطح کوں برقرار رکھݨ اچ مدد مل ویسی ، انہاں آکھیے جو لاہور اچ ??اݨ?? دے ذخیرے تکھے گھٹ تھیندے پئن تے ݙر اے جو آندے ݙینھاں گھٹ ویلھے اچ شہریاں کوں ??اݨ?? دی کمی دا سامݨاں ک??ݨا پئے سڳدے تلے زمین ??اݨ?? دی سطح کوں برقرار رکھݨ کیتے عملی اقدامات ویلھے دی اہم لوڑھ اے اتے ایں منصوبے توں ایں مخمصے کوں پرے کرݨ اچ مدد مل ویسی ، انہاں آکھیے اساں سارے ڄاݨدوں اساݙے دریا سکدے ویندن تے تلے زمین اچ ??اݨ?? دی سطح تکھے تلے ویندی پئی اے جے سکے دریا کوں جھیل اچ بدال ݙتا ویسی تاں لاہور شہر کیتے کافی صاف ??اݨ?? مل ویسی ۔طارق م??مو?? آکھیے جو ??اݨ?? دی گھٹکی پاروں واٹر اینڈ سینی ٹیشن اتھارٹی شہریاں کوں صاف ??اݨ?? ݙیوݨ کیتے بی آر بی اچ فلٹر پلانٹ لاوݨ دا وی منصوبہ بݨیدی پئی اے ، انھاں آکھیے جو بدقسمتی نال سابقہ دور اچ ??اݨ?? دے تحفظ دی کوئی موثر حکمت عملی اختیار نی کیتی ڳئی جیں دی وجہ توں ??اݨ??  دا ضیان تھئے تے افسوس دی ڳال اے جو اساں اینکوں ضائع کریندے پیوں ، انہاں آکھیے تھر جیہے علاقیں اچ رہݨ آلے لوکاں توں اساں ??اݨ?? دی اہمیت پچھ سڳدوں جنہاں کیتے ??اݨ?? دی ہک ہک بوند قیمتی اے ، انہاں آکھیے لوکاں انہاں منصوبیں اچ وݙیاں امیداں رکھئن کیوں جو کیوں جو آندے ݙینھاں اچ ھک صاف ستھرا اتے سوہݨاں لاہور دی پیش گوئی کیتی اے جیں اچ مقامی شہریاں دے صاف ??اݨ?? دی فراوانی اتے ساہ گھنݨ کیتے صاف ستھری آب وہوا میسر آسی ۔